Opera, 01. Februar 2011
In Haenchen's hands Zimmerman's score, initially considered unsingable, gripped from the very first sound-explosion through to the militaristic, surround-sound ending, building up to an overwelming climax. No wonder the audience gave Haenchen and the musicians a triumphal reception.
Erna Metdepenninghen
www.opusklassiek.nl, 01. Dezember 2010
In mei 2003 bracht De Nederlandse Opera voor het eerst Zimmermanns Die Soldaten in de regie van Willy Decker en gedirigeerd door Hartmut Haenchen. Het bleek een voltreffer van de eerste orde en tevens het meest bejubelde opera-evenement van het seizoen. En dan te bedenken dat alle solisten nog niet eerder in deze eens door Günter Wand - en na hem vele anderen - 'onspeelbaar' geachte opera hadden gezongen. Voor een uitvoering in München in 1969, zo leert ons de Grove, waren maar liefst 33 orkestrepetities en 377 oefensessies voor de solopartijen nodig geweest.
Het dagblad Trouw vatte de voorstelling kernachtig samen: oogverblindend, oorverdovend en verstandverbluffend. De herneming in oktober van het vorig jaar met merendeels dezelfde bezetting was zo mogelijk nog een groter succes, wat zich niet zo gemakkelijk laat verklaren: jarenlang gold Die Soldaten als een technisch onmogelijk uit te voeren opera, met zijn vele simultaanscènes die zich over drie toneellagen uitstrekken, zijn vier verschillende orkesten plus een uitgebreide slagwerksectie, een jazzcombo en dan ook nog met naadloos in te passen film- en geluidsbanden. En wie kan zo’n 120 musici, 45 solisten en tientallen figuranten goed in de hand houden? Een waar leger in de orkestbak en op het toneel van Het Muziektheater, maar met slechts één generaal op de bok die spitsroeden moet lopen: Hartmut Haenchen. Hij deed het wel zonder hulpdirigenten en hoe! Maar die kolkende uitvoering hebben we nu eenmaal niet op dvd, hoewel die er ten slotte misschien wel komt. Maar menigeen zal zo verstandig zijn geweest om de televisieuitzending op te nemen, al werd het geluid helaas weer gecomprimeerd door die onzalige limiters die nog steeds worden gebruikt. Wanneer wordt aan die praktijk nu eens een einde gemaakt? Het wordt al zolang beloofd.
http://www.opusklassiek.nl/dvd-producties/dvdzimmermann01.htm
www.resmusica.com, 30. November 2010
L’opéra d’Amsterdam a osé monter Die Soldaten de Zimmermann ! L’exploit est de taille car l’œuvre, tout comme le Saint-François d’Assise de Messiaen, occupe une place dans l’histoire de la musique contemporaine, mais reste une gageure à produire et donc une rareté au répertoire des scènes lyriques ! 16 chanteurs, 10 acteurs et un orchestre de 100 musiciens sont nécessaires pour affronter ce monument, sans oublier des artistes d’une endurance exceptionnelle pour se jouer des redoutables tessitures des rôles et des monstruosités techniques de la partition. L’opéra d’Amsterdam, qui a (pour l’instant encore !) les moyens financiers de ses ambitions, importe une production saxonne (Sächsische Staatsoper Dresden, 1995) et offre une distribution vocale magistrale à la hauteur de l’œuvre.
Solide routier de la mise en scène, Willy Decker est un professionnel qui n’en rajoute jamais dans les effets faciles. Dès lors, sa mise en scène se veut simple et efficace, plus symbolique que suggestive. En collaboration avec son équipe scénique, il impose un monde étouffant réduit à quelques couleurs symboliques des statuts sociaux : blanc, gris-noir, rouge et jaune. Le conformisme social, les rigidités et la violence de cet univers sortent renforcés de ce travail à la pudique mais intelligent et juste. La scène finale où le décor incliné suit le martèlement des tambours, plonge le spectateur au comble de la violence et des tensions sans verser une goûte de pathos facile !
Musicalement, l’œuvre à la réputation d’être injouable et surtout inchantable avec des rôles à l’amplitude inhumaine et aux contrastes vocaux extrêmes. L’équipe de chanteurs réunie par le DNO se joue des difficultés de la partition et d’une mise en scène qui les soumettent à des exercices physiques intenses. Tous méritent des éloges, mais la prestation de Claudia Barainsky, en Marie, emporte l’enthousiasme du public et l’artiste récolte, justement, de longues acclamations. La performance de cette artiste est mémorable avec une sidérante faculté à passer tous les pièges vocaux du rôle. Fidèle de l’Opéra d’Amsterdam dont il fut le directeur musical, Hartmut Haenchen est à la fois extrêmement précis et attentif à la tête d’un orchestre philharmonique des Pays-Bas toujours concentré et virtuose. Le chef fait attention à calmer une machine orchestrale puissante et il fait ressortir de nombreux détails de l’orchestration tout en mettant en avant la radicalité du compositeur qu’il évite de tirer trop tirer vers Berg pour en faire un véritable novateur. L’exploit physique et intellectuel et de taille et le chef et les instrumentistes bénéficient d’une standing ovation du public amstellodamois venu en nombre assister à un spectacle sans aucun doute historique pour le théâtre hollandais et pour la postérité de cette œuvre !
La très haute qualité de ce spectacle rend tout de même rageur en voyant que le gouvernement néerlandais fait planer de nombreuses et orageuses menaces sur le financement de la culture aux Pays-Bas !
Pierre-Jean Tribot
gaykrant, 20. November 2010
Die Soldaten: omverwerpend
Je raakt er door betoverd of je rent er voor weg, een andere keus is er niet. ...
En dan de orkestratie: niet te beschrijven. Meer dan 130 musici, de meeste van het uitmuntende Nederlands Philharmonisch Orkest onder leiding van Hartmut Haenchen. ...Deze, door velen een onuitvoerbare, moeilijke opera genoemd, is en blijft een hoogtepunt op het repertoire van de Nationale Opera. ... Ga dus snel kijken, het zou - met alle voorgenomen bezuinigingen - best eens je laatste kasn kunnen zijn.
Henk Krol
www.theaterjournaal.nl, 20. November 2010
De muziek wekt ontroering en draagt bij aan de spanning van het verhaal. ... Haenchen zorgt ervoor dat de spanning continu aanwezig lijft en de aandachtsspanne niet inzakt. De prachtige zang en de aanwezige muzikale begleiding dragen bij aan een zeer goed geheel.
de pers, 17. November 2010
Moeilijkste opera is geniale mokerslag
Een geluidsexplosie op het toneel: vanaf de eerste seconde grijpt componist Bernd Zimmermann de bezoekers van Die Soldaten naar de strot, om nooit meer los te laten. Zijn moderne opera uit 1965 gold lang als onspeelbaar, maar dirigent Hartmut Haenchen bewijst met het Nederlands Philharmonisch dat de aanhouder wint. Onverschrokken leidt hij 137 musici, 80 figuranten en 39 zangers naar de eindstreep.
Bezoekers van Die Soldaten krijgen dus nogal wat voor de kiezen. Dit is geen lekkere Verdi-avond met mooie zangmelodieën. Zimmermann gebruikt alle muzikale stijlmiddelen die een componist in de jaren zestig tot zijn beschikking had en zet ze in om maximaal emotioneel effect te bereiken. Want dat is het knappe van Die Soldaten: de moeilijk verteerbare klanken laten de kijker meeleven met een dochter die van haar vader niet met haar grote liefde mag trouwen, maar een verstandshuwelijk met een carrièresoldaat moet sluiten. Geheel volgens de operawetten raakt ze aan lager wal en laat ze zich berijden door een heel regiment.
Een simpele donkergrijze theaterdoos dient als achtergrond voor de in primaire kleuren geklede zangers. Alle soldaten in knalrood, een liefdesconcurrent in geel, etc. Iedereen is wit geschminkt, wat de herkenning van de individuele rollen niet vergemakkelijkt. Maar het geeft het verhaal van Die Soldaten een tijdloze kwaliteit. Het oorspronkelijke toneelstuk van Jakob Lenz stamt uit 1775 maar zou zich ongewijzigd vandaag de dag kunnen afspelen.
Totaaltheater op deze grote schaal zal in de toekomst erg moeilijk worden. Bezuinigingen op linkse hobby’s maken het samenbrengen van zo’n enorme cast bijna onmogelijk. Hartmut Haenchen toont met deze geniale mokerslag aan welk enorm verlies we dan lijden.
Dirk Koppes
www.8weekly.nl, 16. November 2010
Gehuil, geschreeuw, het geluid van onverstoorbaar voortmarcherende soldaten en oorverdovende percussie. Opeens stilte, duisternis. En dan hetzelfde toneelbeeld als aan het begin van de voorstelling: tientallen lijkwitte personages, nu allen gillend, met daaronder een loeiende sirene die langzaam wegsterft. Wie Deckers enscenering van Zimmermanns Die Soldaten eenmaal gezien heeft,vergeet deze opera zijn leven niet meer.
Zeven jaar geleden bracht De Nederlandse Opera Die Soldaten voor het eerst in het Muziektheater, en met een voor een belangrijk deel dezelfde bezetting maakt de herneming zo mogelijk nog meer indruk. Een klein wonder, want Zimmermanns meesterwerk gold sinds de première in 1965 lange tijd als onspeelbaar. De componist heeft het de uitvoerenden dan ook niet gemakkelijk gemaakt.
Een leger in de orkestbak
De opera speelt 'gisteren, vandaag en morgen', kent vele simultaanscènes en maakt gebruik van filmbeelden. En dan is daar nog de muziek, die een orkest van 120 man vereist, verdeeld over een hoofdorkest met een immense batterij slagwerk, drie bühne-orkesten, een jazzcombo, en dat alles nog eens aangevuld met geluidsbanden. Geen wonder dat zelfs de orkestbak van het Muziektheater te klein is en dirigent Hartmut Haenchen noodgedwongen door het publiek zijn pad naar de bok moet zoeken. Maar waar het gebruikelijk is deze partituur met drie dirigenten te lijf te gaan, doet hij het schijnbaar moeiteloos in zijn eentje. O ja, en dan zijn er ook nog eens 45 solisten en tientallen figuranten. Het resultaat is net als zeven jaar geleden muziektheater op het scherpst van de snede.
Zimmermann (1918-1970), zelf getekend door de oorlog, baseerde zijn opera op het gelijknamige lichte toneelstuk van Jakob Lenz, maar in zijn bewerking zit niets humoristisch. Centraal staat de wrede groepsmoraal waaraan niet alleen het keurige burgermeisje Marie (fenomenaal gezongen door Claudia Barainsky) ten onder gaat, die onafwendbaar alleen maar verliezers oplevert, en waarin verliefdheid leidt tot geweld, aanranding, moord en zelfmoord. Aan het eind herkent de vader zijn eigen dochter niets eens meer. Dit is een opera waarin werkelijk niets lieflijks zit en waaruit geen sprankje hoop spreekt. Of zoals Haenchen het verwoordt: 'Dat is wat je ziet in dit stuk: een samenleving zonder cultuur.'
Zwevende kijkdoos
Regisseur Willy Decker en decorontwerper Wolfgang Gussmann hebben er bewust voor gekozen het publiek niet ook nog eens te bombarderen met allerhande beelden, maar tonen een tijdloos en abstract decor dat in het Muziektheater lijkt te zweven als een kijkdoos. Het begin van de vierde akte, waarin Zimmermann doorelkaar lopende filmprojecties voorschrijft die eerdere scènes weergeven, is een van de hoogtepunten van Deckers enscenering. Geen film, maar iedere keer als Marie weg wil vluchten, komt een van de personages uit de eerdere aktes dreigend het toneel op.
Door het claustrofobische toneelbeeld komt de nadruk nog meer op de muziek te liggen. Muziek die zeker de moeite waard is, en citaten van zowel Bach als Alban Berg bevat, maar veel van de luisteraar vraagt. Bij een eerste beluistering is het zoeken naar een melodielijn, een aanknopingspunt. Die biedt de partituur wel degelijk, maar vaak in verminkte vorm. Haenchen heeft echter gelijk wanneer hij stelt dat Die Soldaten een stuk is dat je in de zaal moet voelen, op een cd (of dvd) kun je het bijna niet weergeven. De voormalige chef-dirigent van De Nederlandse Opera vertrok een aantal jaren geleden uit ons land wegens onvrede met toenmalige orkestbezuinigingen. De aangekondigde huidige doen het ergste vrezen voor uitvoeringen van opera's die zo veeleisend zijn als Die Soldaten.
Henri Drost
Fier, 15. November 2010
...Haenchen heeft zich, blijkens een interview, voor de tweede keer langdurig in de partituur verdiept en leidt de uitvoering, met zijn inderdaad simultan spelende orkesten en ensembles, zangers en extra muzikale effecten, zo rustig en ondersteunend, dat je bijna vergeet dat hier een fenomenale prestatie wordt neergezet, evenals door de musici. ... Alle esthetische middelen leiden bij de toeschouwer tot één sensatie.
Inge Cohen Rohleder
www.operaclick.com, 12. November 2010
Non capita spesso di poter assistere a un allestimento de Die Soldaten di Bernd Alois Zimmermann, opera in scena in questi giorni alla Nederlandse Opera di Amsterdam. Questa partitura è, infatti, da sempre alonata da un’aura d’ineseguibilità e di problematica ricezione. Commissionata dal Teatro dell’Opera di Colonia e dedicata al direttore Hans Rosbaud, la prima versione dell’opera fu ritenuta impossibile da suonare tanto che il compositore dovette revisionare la partitura che poi fu eseguita per la prima volta solamente nel febbraio 1965 sotto la bacchetta di Michael Gielen.
Sicuramente questa partitura crea non pochi problemi dal punto di vista esecutivo richiedendo un organico orchestrale sterminato (al punto da far impallidire quello richiesto dalla straussiana Frau, includendo persino un’orchestra jazz sul palco), venticinque cantanti/attori più l’ausilio di elettronica e proiezioni. A questo si aggiunge una scrittura orchestrale improntata al più sfrenato e spudorato virtuosismo al punto che per buona parte dell’opera gli archi suonano a parti reali. Sotto a una scorza sonora fatta di aspre dissonanze e furibonde esplosioni sonore che in molti punti si avvicinano al rumore più assordante, si cela però una stringente logica compositiva che riesce raggiungere livelli espressivi altissimi fondendo elementi eterogenei. Il finale, dove il rombo registrato di cannoni e aerei si sovrappone all’ostinato rullare dei tamburi militari in una surreale evocazione della Revelge mahleriana, lascia letteralmente senza fiato.
Il linguaggio compositivo de Die Soldaten è saldamente ancorato nella dodecafonia della seconda scuola viennese e in quella di Webern e Berg in particolare, seppur filtrato dall’esperienza della scuola dei Kranichsteiner-Darmstädter Ferienkursen für Neue Musik pur senza condividerne gli aspetti più radicali. Die Soldaten sono un’opera di stampo puramente berghiano con Wozzek a modello supremo con il quale condivide il nome della protagonista femminile, Marie. Come il capolavoro di Berg, Die Soldaten è costruito su una successione di scene (quindici, lo stesso numero di quelle di Wozzek), ciascuna basata su una precisa forma musicale come la toccata, la ciaccona o il rondino usati però nell’ottica della Klangkomposition: stili musicali di epoche diverse (si va dal canto gregoriano al jazz e allo swing) si sovrappongono per dar vita a una partitura di ricchezza impressionante in un tripudio di evocazioni e citazioni, dalla sequenza del Dies irae ai corali dalla bachiana Matthäus-Passion.
Die Soldaten non sono certamente un’opera di fruizione immediata (ma, per quel che può significare, neppure gli ultimi Quartetti di Beethoven furono considerati tali al loro apparire e da molti non lo sono considerati neppure oggi...) ma sicuramente rappresentano un momento importantissimo nella storia della Musica della seconda metà del secolo scorso. A quasi cinquanta anni dalla composizione, Die Soldaten non possono essere certo definiti né moderni né tantomeno contemporanei, ma rientrano oramai nella storicizzata categoria dei classici. Il fatto che un’opera tanto complessa quanto misconosciuta al grande pubblico (credo che anche l’ascoltatore più smaliziato e volonteroso ceda di fronte al semplice ascolto discografico) strappi applausi a scena aperta conferma, in primis, il valore intrinseco di questa partitura e della sua capacità di comunicare e di avvincere il pubblico, in secundis quanto sia decisivo per la fruizione di pagine come questa il supporto di una perfetta realizzazione del dettato del compositore. Uso il termine perfetto perché mi pare l’unico in grado di riassumere compiutamente lo spettacolo firmato da Willy Decker per quanto riguarda la parte scenica e da Hartmut Haenchen per quella musicale.
La trama de Die Soldaten ruota attorno alla disastrosa relazione fra Marie, viziata figlia del facoltoso Wesener e il commerciante Stolzius. Incoraggiata dal padre, Marie allaccia una relazione con l’ufficiale Desportes ma, abbandonata da quest’ultimo, cede ai corteggiamenti di Mary. Stolzius perpetra la sua vendetta assassinando Desportes e poi suicidandosi mentre Marie è ridotta oramai al rango di puttana della truppa.
Willy Decker ha impostato uno spettacolo di grande eleganza e semplicità, optando per una scena unica (firmata da Wolfgang Gussmann), costituita da un grande parallelepipedo vuoto, e giocando sapientemente con l’uso dei colori (bianco per Marie, rosso per i soldati, giallo per la Duchessa) in un tentativo, a nostro avviso riuscito, di semplificare la complessa stratificazione narrativa dell’opera che prevede spesso eventi ambientati in luoghi e tempi diversi, inscenati contemporaneamente (retaggio della primeva idea del compositore, accantonata per motivi pratici, di allestire l’opera su dodici palcoscenici disposti attorno al pubblico). Decker chiede e ottiene una recitazione scarna ed essenziale ma improntata alla più grande fisicità. I soldati, ad esempio, si muovono come automi, ripetendo all’infinito gli stessi movimenti fino al parossismo in perfetto contrappunto con quanto avviene in orchestra a evocare il brutale straniamento della disciplina militare.
Orchestra ricchissima, abbiamo detto, che è allo stesso tempo accompagnamento e protagonista (i soldati sono “interpretati” anche dai percussionisti in scena), capace di suscitare un ventaglio larghissimo di situazioni emotive. Sopra ogni lode la prova della Nederlands Philharmonisch Orkest in vero stato di grazia, guidata dalla bacchetta saldissima di Hartmut Haenchen responsabile ultimo di una macchina sonora che di fronte a questa parete di sesto grado non ha presentato sbavatura alcuna.
Ogni interprete meriterebbe di essere nominato in virtù della prova invero maiuscola di tutto il cast, perfettamente all’altezza, vocalmente e scenicamente, del grandissimo impegno richiesto. Ci limitiamo a ricordare la Marie di Claudia Barainsky, il Wesener di Frode Olsen e lo Stoltzius di Michael Kraus come punte di diamante di un cast strepitoso.
Merita un viaggio ad Amsterdam.
Edoardo Saccenti
Trouw (NL), 11. November 2010
Vermorzelende opera
‘Haenchen en het fenomenale Nederlands Philharmonisch Orkest werden aan het slot […] terecht als grote triomfators onthaald. […] ‘Die Soldaten’ komt op precies het goede moment, en laat zich aanzien en -horen als een oorverdovende schreeuw richting de subsidieverstrekkers. Zonder hen is een productie als deze onmogelijk. Maar, zullen velen zich afvragen, moet je zo’n ingewikkeld, lastig en dus duur werk überhaupt wel willen uitvoeren? De vraag stellen is hem eigenlijk al beantwoorden. Natuurlijk moet je dat doen, omdat Zimmermann iets te melden heeft over de mensheid, over ons dus. […] Deze muziek vermorzelt alles wat zich binnen gehoorafstand bevindt. Als je oren door deze eerste minuten heenkomen, dan red je het de rest van de avond ook. Mooi is het niet, dat is hier een hopeloos ontoereikend en misplaatst begrip. Beangstigend indrukwekkend is een betere omschrijving. […] De opera is gebaseerd op het toneelstuk van Jakob Lenz uit 1775. […] Regisseur Willy Decker koos ervoor om dit verhaal zo eenvoudig mogelijk te vertellen. De beelden die hij ons in een schitterende kijkdoos – een soort poppenkast – voorschotelt zijn in hun duidelijke vormen en primaire kleuren omgekeerd evenredig met de complexiteit van de partituur. Alle soldaten zijn hier rood, en ze lijken allemaal op elkaar. Volgens Decker zit dé soldaat, symbool voor het verwoestende, in ons allemaal. Snel, alert en doeltreffend is deze enscenering, maar daarom niet minder spectaculair. Als aan het eind de tragedie onafwendbaar is, kantelt de hele kijkdoos, als een zinkende Titanic, naar rechts. Hierin op je benen blijven staan is een wonder. Als Haenchen hier schijnbaar simpel de partituur naar zijn einde slaat, klinken op geluidsband marcherende soldaten en gekrijs. Het is werkelijk ontroerend en adembenemend om mee te maken. Haenchen vindt trouwens ook schitterend de lyriek. In het duet tussen Marie en haar vader bijvoorbeeld, of in het terzet van Maria, haar zus en gravin de la Roche dat hier de contouren van het fameuze trio uit ‘Der Rosenkavalier’ krijgt. Onuitvoerbaar, onzingbaar was een tijdlang het oordeel over dit werk. Claudia Barainsky (Marie), bewijst wederom het tegendeel, evenals de haar omringende zangers van wie verder vooral Tom Randle (Desportes), Helen Field (gravin), en Michael Kraus (Stolzius) zich onderscheiden. Maar ‘Die Soldaten’ is bovenal een groepssucces met Haenchen als eminente maarschalk.’
Peter van der Lint
De Volkskrant, 11. November 2010
De strijd van het meisje tegen de volwassen wereld
*****
Perfecte balans tussen spanning en ontspanning maakt Zimmermanns opera een topervaring
‘Er komen grote thema’s voorbij in het Muziektheater: de strijd van de eenling tegen de massa, het meisje tegen de volwassen wereld, onschuld tegen onverschilligheid. Daar kun je pagina’s over volschrijven en urenlang over debatteren maar je hebt er de voorstelling Die Soldaten van de Nederlandse Opera voor nodig om de emoties erachter tot je te laten doorschemeren. […] Door een snelle, filmische schakeling tussen de verschillende scènes en zijn rauw realistische inhoud levert Die Soldaten een niet te onderschatten mogelijkheid een nieuw, jong publiek voor opera te interesseren. […] Het Nederlands Philharmonisch Orkest, fenomenaal gedirigeerd door voormalig chef-dirigent Hartmut Haenchen, krijgt voor de gelegenheid versterking van gitaar, synthesizer, orgel en een jazzorkestje. De oerknal waarmee het stuk begint laat zich dan ook pijnlijk voelen, zeker in combinatie met het beklemmende toneelbeeld van een zwarte doos, waarin de regisseur Willy Decker en de vormgever Wolfgang Gussmann een mensenmassa van tachtig grauw geschminkte figuranten hebben gepropt. […] Gussmann gebruikt kleur om ook het beeld te laten schreeuwen: rood voor de soldaten, die door een mechanische choreografie hun individuele karaktertrekken aan de kant hebben gezet. Als de zachtblauw geklede Marie verleid is door een van hen, draagt ze rode schoenen. Dat beeld maakt meer indruk dan welke platte seksscène ook. Zimmermann heeft met een feilloze precisie gespeeld met spanning en ontspanning. Als de hysterie zijn hoogtepunt bereikt, is er ineens stilte. Het doek valt en er klinkt een jazzbandje. In het massale orkest maakt hij ruimte voor tere gitaartonen. De rol van Marie vraagt een zachtmoedige toon, maar ook krijsende wanhoop. Bij de Duitse sopraan Claudia Barainsky lijkt het alsof de moeilijke muziektaal van Zimmermann rechtstreeks uit haar hart stroomt. De mannen en vrouwen om haar heen zijn al even goed gecast. Frode Olsen, Lani Poulson, Michael Kraus, Tom Randle, Kay Stiefermann en ook de oudere Hebe Dijkstra maken de voorstelling tot een topervaring.’
Bela Luttmer
Het Parool (NL), 10. November 2010
‘Die Soldaten’ is Haenchens triomf
‘Weinig opera’s van na de Tweede Wereldoorlog hebben zich een vaste plek op het reportoire verworven, maar Die Soldaten van Bernd Alois Zimmermann komt nog steeds als een mokerslag aan. […] Zonder een ijzersterke enscenering komt dit stuk nooit echt tot leven. Willy Decker heeft dat geweldig ingevuld. Deze voorstelling is exemplarisch voor modern en conceptueel muziektheater. Decker en decor- en kostuumontwerper Wolfgang Gussmann hebben het stuk in een lege schoenendoos op het toneel geplaatst, die geen enkele uitweg biedt aan de personages. De achterwand kan openklappen, maar het hellend vlak dat zo ontstaat biedt alleen uitzicht op een bloedrode lege ruimte. Binnen dat lege, naargeestige kader zijn de personages in felle kleuren getekend. De placering, de beweging en de spanning tussen de personen: het is allemaal even raak. Muzikaal is Die Soldaten ook geweldig. Hartmut Haenchens terugkeer bij De Nederlandse Opera met zijn voormalige eigen Nederlands Philharmonisch Orkest is een triomf. Hij weet zowel de heftige lading als de enorme rijkdom aan detail en kleur van de hondsmoeilijke partituur te realiseren. De cast zingt geweldig en daarboven zweeft dan nog de sopraan van Claudia Barainsky in overtreffende trap als een aangrijpende Marie.’
Roeland Hazendonk
Teilübersetzung:
Die Soldaten sind Haenchens Triumpf
... MUsikalisch sind Die Soldaten auch gewaltig. Hartmut Haenchens Rückkehr bei der Niederländischen Oper mit seiner früheren NIederländischen Philharmonie ist ein Triumpf. Er weiß sowohl die heftigen Entladungen wie auch den enormen Reichtum an Details und Farben von dieser außergewöhnlich schwierigen Partitur zu realisieren.
NRC Handelsblad (NL), 10. November 2010
Massaal muziekleger
*****
Voor het laatst herhaalt de Nederlandse Opera de productie van Die Soldaten van Bernd Alois Zimmermann (1918-1970), in 2003 hèt opera-evenement van het jaar. Opnieuw is deze ooit als onuitvoerbaar en onzingbaar beschouwde opera een groot publiekssucces. Zimmermanns lyrische en expressionistische avantgardisme is inmiddels klassiek. Die Soldaten (1965) is gebaseerd op een 18de eeuws fel-realistisch zedendrama over onoverbrugbare verschillen en rangen en standen in een kazernestad in de tijd van de Sturm und Drang. Onder de soms absurdistische oppervlakte is Die Soldaten een huiveringwekkende metafoor voor alle oorlog en ellende in de wereld. Regisseur Willy Decker ziet in elk mens de kiem van verwoesting – de soldaat is het prototype daarvan. Alle personages verwoesten elkaar, alleen de grootmoeder blijft in leven. Die Soldaten is een remake van Wozzeck (1925), de hartverscheurende soldatenopera van Alban Berg. Ook hier filmisch-flitsende korte scènes, komisch èn satirisch, schrikwekkend en treurig. Hartmut Haenchen dirigeert op superieure wijze een massaal muziekleger: 22 vocale solisten, 18 officieren (slagwerkers en zangers), 137 musici inclusief een jazzcombo, 4 dansers en 80 figuranten. Het Nederlands Philharmonisch Orkest levert een topprestatie. Het terzet van de sopranen Claudia Barainsky, Lani Poulson en Helen Field gaat door merg en been. Het militairistische slot in surround sound is verpletterend.’
Kasper Jansen
Online Musik Magazin, 22. Mai 2003
Durch dieses abstrahierende und ordnende Regiekonzept kommt die Musik bestens zur Geltung. Der nicht eben kleine Orchestergraben des Amsterdamer Muziektheater platzt aus allen Nähten (...) Dirigent Hartmut Haenchen ist in erster Linie gefragt, den Riesenapparat des Nederlands Philharmonisch Orkest zusammenzuhalten, und das gelingt ihm bravourös. Trotz mancher in ihrer Lautstärke fast schmerzhaften Klangballungen deckt er die Sänger nicht zu.
Fazit: eine brillante Aufführung unterstreicht die Azusnahgmestellung dieser Oper nicht nur in der Musikgeschcihte des 20. Jahrhunderts.
Stefan Schmöe
Financial Times (GB), 21. Mai 2003
Netherlands Opera has scored a memorable success with Die Soldaten (...) what we see is basically the central Lenz story, leaving the orchestra to convey all the wider implications: wich is dose rescundingly, under Hartmut Haenchens direction. I´ve rarely seen an opera production so hypnotically unifled, pointed and telling. It is an experience. (5 Stars)
David Murray
Luxemburger Wort, 16. Mai 2003
(...) Le tout est placé sous la direction complice de Hartmut Haenchen, qui réussit à maintenir une certaine clarté dans la partition sans rien perdre de son côté paroxystique et obsessionel. (...)
Jean Lucas
Mundo Classico, 16. Mai 2003
Per otra parte, hay que agradecer a Hartmut Haenchen, que cree tanto an este repertorio, el haber conseguldo la hazana de coordinar tantos elementos herterogéneos y en número nada paqueno: todo estuvo bajo control, todos los grupos Instrumentales sonaron magnificamente, y los cantantes se cyeron.
Jorge Binaghi
La voix du Luxembourg, 15. Mai 2003
Le tout sous le dircetion de Hartmut Haenchen qui réussie à maintenir une certaine clarté dans la partition (...)
Jean Lucas
Sächsische Zeitung, 13. Mai 2003
(...) So sinnlich-aufregendes modernes Musiktheater (...) Ähnlich Ereignishaftes geschah im Graben. Erstmals wurde diese Oper in ihrer gigantischen Besetzung live gegeben. Haenchen arbeitete das Traumhaft-Schöne bis Albtraumhaft-Mörderische der Partitur explizit heraus, gestaltete sie ungeahnt transparent. Das lässt einiges erwarten, wenn Haenchen mit dem Amsterdamer Orchester bei den diesjährigen Musikfestspielen gastiert.
Bernd Klempnow
Het Financieele Dagblad, 10. Mai 2003
Hartmut Haenchen zeigt sich als mächtiger Meister der schwierigen Materie. Er peitscht die Niederländsiche Philharmonie in einer nie vorher gesehenen großen Besetzung zu einer waren Spitzenleistung auf. Eine ausgezeichnete Sängerbesetzung vervollständigt eine Produktion, die zeigt, daß Zimmermanns lange für unausführbar geltendes Werk, wenn es in gute Hände gelgt ist, vollauf die Möglichkeiten in sich trägt um zu einer angsteinjagendend eindrucksvollen Interpretation zu wachsen.
Matthijs Smits
Haagsche Courant, 06. Mai 2003
(...) Und unter der Leitung von Hartmut Haenchen bekommt die hyper-Komplexe Musik von diesem deutschen Komponisten eine Klarheit und Selbstverständlichkeit, die niemand für möglich hielt.
Aad van der Veen
Metro, 06. Mai 2003
(...) eine sehr denkwürdige Aufführung, in der das Äußerste von der Niederländsichen Philharmonie und ihrem Dirigenten verlangt wird. Das Amsterdamer Publikum schien dies zu begreifen, denn mehr als den übrigens vortrefflichen Solisten wurde vor allem Hartmut Haenchen am Ende herzlich zugejauchzt.
Henri Dorst
Dresdner Neueste Nachrichten, 06. Mai 2003
Das verkopfte Monstrum sägt unerbittlich am Gemüt
Auf den ersten Blick besteht kaum Grund, sich 16 Stunden der Bahn auszuliefern, um nach Amsterdam und zurück zu rollen. Denn Willy Deckers Regie von Bernd Alois Zimmermanns (1918-1970) Lenz-Oper "Die Soldaten" war 1995 und 1998 schon in Dresden zu sehen. Mit Erfolg: 21 meist ausverkaufte Vorstellungen erlebte die vielleicht wichtigste Oper der zweiten Jahrhunderthälfte hier. Aber mit Einschränkungen: Die ungeheuren Massen an Musikern, die der Komponist für sein Hauptwerk bemüht, waren in der Semperoper nicht unterzubringen, wurden von den Probebühnen zugespielt, kamen vom Band - hatten keinen Kontakt zum Dirigenten.
Das ist in Amsterdam anders. Das Haus ist so groß, so flexibel, dass hier alles geht. Hartmut Haenchen, der derzeit zwischen Dresden, wo er die bald beginnenden Musikfestspiele leitet, und Amsterdam pendelt, kann trotz alter Inszenierung auf eine Weltpremiere verweisen: "Diese Oper gibt es seit 40 Jahren - aber unsere ist die erste Produktion, bei der das ganze Orchester live spielt und mit einem Dirigenten auskommt."
Musikalisch gelingt ihm so ein Quantensprung, auch gegenüber der CD (Teldec). Bei diesen zweieinhalb Stunden ist kaum damit zu rechnen, dass auch nur annäherungsweise die Töne kommen, die die absurde Partitur verlangt. Haenchen bringt sie - und viel mehr. Er macht das polystilistische Monstrum sinnlich erfahrbar. Da wird Theatermusik, was als verkopftes Ungetüm verschrieen ist.
In Amsterdam sägt die trostlose Geschichte der Bürgertochter Marie, die als Soldatenliebchen unter die Räder kommt, unerbittlich am Gemüt. Weil Claudia Barainsky als Marie nicht gespreizte Intervalle über die Rampe keift, sondern auch in großen Septen Liebe, Angst, Hoffnung, Verzweiflung findet. Weil Isoldé Elchlepp als Gräfin aus Zwölftonreihen Menschlichkeit gebiert. Weil Frode Olsen (Wesener), Michael Kraus (Stolzius), Tom Randle (Desportes), ja fast alle Protagonisten dieser ungemein figurenreichen Oper sich zu einer Sternstunde versammeln. Dazu mag sie das Nederlands Philharmonisch Orkest inspirieren, das unter Haenchens präzisem, nicht verwaltenden, sondern gestaltenden Schlag zwischen betörender Zartheit und würgender Brutalität zu sensationeller Klasse aufläuft.
Deckers Inszenierung, die Zimmermanns multimediales Wollen auf das musiktheatralisch Notwendige verknappt und den Komponisten bisweilen vor seiner eigenen Plakativität schützt, ist unter der Aufsicht von Meisje Barbara Hummel bestens im Schuss. Die sprechenden Farbkontraste der Bühnenbilder (Wolfgang Gussmann) und Kostüme (Gussmann und Frauke Schernau) haben nichts von ihrem alptraumhaften Sog verloren.
Nach dem verstörenden Schluss ist erst die Stille, dann der Jubel grenzenlos. Und beim Premierenempfang diskutieren Amsterdamer und Gäste aus der ganzen Welt bis in die Nacht staunend darüber, was neue Musik bewirken kann, wenn sie nur gut gemacht wird.
Peter Korfmacher
Leipziger Volkszeitung, 06. Mai 2003
Haarlems Dagblad, 05. Mai 2003
Dirigent Hartmut Haenchen, der für diese Produktionen einen Monat extra Probenzeit benötigte, bewieß an diesem Abend wieder unzweideutig, daß er ein Fachmann und Musiker von großem Format ist. Er kontrolliert den sehr erweiterten Musikapparat mit großer Präzision und weiß daneben auch noch zu inspirieren. Fürwahr, ein gewonnene musikalische Feldschlacht.
Rinus Groot
De Telegraaf, 05. Mai 2003
‘Die Soldaten’ schreien nach besserer Welt
Die Niederländische Philharmonie und der musikalische Leiter Hartmut Haenchen haben eine Hauptrolle in dieser spektakulären Vorstellung. Sonnabend wurden sie überschwänglich durch das Premierenpublikum im ausverkauften Muziektheater gefeiert.
Die Regie ist einzigartig fordernd und gebieterisch, lässt jedoch der Musik jeglichen Raum. Was Hartmut Haenchen hier nach einer mehr als doppelten Probenzeit (sieben anstelle von drei Wochen) mit dem Nederlands Philharmonisch Orkest zuwege bringt, grenzt an das Unglaubliche. Es ist, als ob keine technischen Probleme und Barrieren mehr existieren, als ob Zimmermann keine absurden Forderungen an die zwei großen und zwei kleinen Ensembles – wozu auch eine Jazzcombo gehört – gestellt hat. Alles scheint im Dienst einer scharfen Charakterzeichnung und einer einer überwätigenden Expression zu stehen, sehr spektakulär und dennoch vom Anfang bis zum Ende integer. (...) eine unvergleichliche Vorstellung.
Eddie Vetter
de Volkskrant, 05. Mai 2003
Geharnischte Oper über den Schmerz, den man sich gegenseitig zufügen kann
Obwohl die unzähligen Interpreten und Agierenden der vertrackten Zimmermannschen Musik Stück für Stück gerecht werden, haben zwei Künstler eine wahr- und heldenhafte Meisterleistung vollbracht: Claudia Barainsky (Marie), die sowohl den gefühlvollen Ergüssen als auch den hysterischen Zickzackkoloraturen flamboyant Gestalt verleiht, und Dirigent Hartmut Heanchen, der das Nederlands Philharmonisch Orkest mit eiserner Konzentration und Disziplin durch die Noten lotst. Denn die treibende Kraft hinter dem Drama ist unbestreitbar Zimmermanns gehaltvolle Partitur, in der die aufrüttelnden orchestralen Entladungen hinter den Passagen mit feingeschliffenen, nunacierten Klangfarben zurückbleiben. Was jedoch nicht darüber hinwegtäuschen sollte, dass die Schlussszene, in der man von allen Seiten über Lautsprecher mit einer Collage aus Stiefelgestampfe, Motorengetöse und verzweifeltem Gebrüll bedrängt wird, seine Wirkung auf den Zuschauer - gleich einem Schlag ins Gesicht – nicht verfehlt.
Frits van der Waa
Trouw, 05. Mai 2003
Haenchen triumphiert in der Schlacht mit den „Soldaten“
Es war ein Traum des Dirigenten Hartmut Haenchen, „Die Soldaten“ von Bernd Alois Zimmermann hier in Amsterdam auf die Bühne zu bringen. Im Amsterdamer Musiktheater ging dieser Traum am Samstagabend in Erfüllung und der eher nüchterne Haenchen wird, als der tumultartige Applaus losbrach Gefühle des Stolzes und der Dankbarkeit nur schwer unterdrückt haben können.
Das Publikum reagierte auf die in sich geschlossene, unzugängliche Oper als handelte es sich um „La Boheme“ oder um einen anderen Bestseller aus der Opernwelt. Die Niederländische Oper hat dann auch alles dafür getan, die Inszenierung der "Soldaten" zu einem echten Erfolg werden zu lassen.
Um den Wünschen des Dirigenten Haenchen zu entsprechen, stellte die Niederländische Oper ein neues Regieteam zusammen, mit diesem gelang es jedoch nicht, die „Soldaten“ auf die Bühne zu zaubern. Haenchen erinnerte sich an die Dresdener Aufführung der „Soldaten“ von Willy Decker und schlug eine Amsterdamer Wiederaufführung vor. Inzwischen hatte man jedoch diese Inszenierung aus dem Repertoire gestrichen, Kostüme und Bühnenbilder waren auf der Müllhalde gelandet. Daraufhin beschloss die Niederländische Oper eine vollständige Neuinszenierung der Dresdener Bühnenfassung. Decker überließ die Einstudierung seiner phänomenalen Regievariante der Opernregisseurin Meisje Hummel.
Es sind prachtvolle, bedrückende Bilder, die mit funkensprühenden Tönen aus dem Orchestergraben heraus begleitet werden. Die Niederländische Philharmonie, der eine Jazzcombo mit den unterschiedlichsten Schlagzeugsektionen - insgesamt 120 Musiker – zur Seite steht, donnert, rast, flutet und murmelt sich durch den Saal. Unglaublich, wie Haenchen dies alles unter Kontrolle hat. Lediglich eine verdeckt aufgestellte Dirigentin (Souffleuse) ist eine Hilfe für die Sänger.
Peter van der Lint
NRC Handelsblad, 05. Mai 2003
"Unausführbare" Oper Die Soldaten überwältigend gespielt mit Haenchen und Decker
Ein grausiges Requiem für die Welt
(...) eine der schockendsten und deprimierendsten Opern, die nach dem zweiten Weltkrieg geschrieben wurden (...) eine überwältigend eindringliche Inszenierung von Regisseur Willy Decker dieser früher als "unaufführbar" geltenden komplexen avantgardistischen Oper. Auch wegen der fantastischen vokalen und musikalischen Aufführung unter Leitung von Hartmut Haenchen ist Die Soldaten das Opernereignis der Saison (...)
Hartmut Haenchen dirigiert 27 Vokalsolisten, ein Regiment von 18 Offizieren (Sänger und Schlagzeuger), ein Orchester von 137 Musikern inklusive Jazzcombo, und 77 Statisten (...) Für denjenigen, der sich in den vergangenen Jahrzenhnten nicht vor moderner Musik verschlossen hat, ist Zimmermann selbst eine sentimentale Jugenderinnerung und ein Fest der Wiedererkennung, durch die Niederländische Philharmonie gespielt, als würde es selbstverständlich sein und keine einzige Mühe kosten, gleichzeitig glasklar und höllisch.
Kasper Jansen
Die Vorstellung wurde am 10.5. live Radio 4, 20.00-22.30 Uhr übertragen.