Het genie van Richard Wagner kan nogal intimiderend werken. Fantastisch, die 16,5 uur muziek van Der Ring des Nibelungen, maar welke beginnende operaliefhebber zit op zo’n uitputtingsslag te wachten?
De Nederlandse Opera biedt vanaf maandag 1 februari aan starters de helpende hand met de première van Der Fliegende Holländer. Wagners eerste belangrijke grote opera, waaraan hij begon in de periode dat hij bijna verhongerde bij zijn pogingen door te breken in de Parijse muziekscene. Vanaf de eerste maten van Der Fliegende Holländer waaien vanuit de orkestbak de toeschouwer unheimische stormen tegemoet. Met dank aan het onstuimige liefdesverhaal tussen de vervloekte, immer rondzwervende Hollandse piraat en de zich voor hem opofferende burgersdochter Senta.
Dirigent Hartmut Haenchen vierde twintig jaar lang triomfen met zijn Wagnerinterpretaties in Amsterdam. Hij legt uit waarom deze opera van een beginnende Wagner perfect is voor Wagner-beginners.
De opera duurt relatief kort.
‘We praten over 2,5 uur opera met een concreet verhaal. Het is nooit langdradig. In de Ring worden dingen drie keer verteld vanuit drie verschillende perspectieven. Hier wordt het plot gewoon sec neergezet. We volgen een variant van de legende van de Vliegende Hollander.’
De jeugdige componist verwoordt jeugdige idealen.
‘Wagner was in die tijd vervuld van revolutionair elan. Heel Europa stond in 1840 in vuur en vlam. De redenen om de barricaden op te gaan waren heel verschillend, maar Wagner heeft zich zeker geroerd. Als Oost-Duitser kan ik het vergelijken met 1989: opeens wilde iedereen een revolutie, alleen om verschillende redenen. Pas na de omwenteling beginnen de problemen, want iedereen heeft verschillende doelen. In de Holländer wil Senta breken met haar burgerlijk milieu, zonder te weten wat ze nou wil bereiken. Ze ziet de fouten in de maatschappij waarin ze opgroeit: heel herkenbaar voor een jong publiek. Senta moet ook erkennen dat je een prijs moet betalen voor die idealen, voor die vrijheid. Ook vrijheid heeft zwarte kanten.’
De muziek is overzichtelijk met terugkerende motieven.
‘Wagner hanteert heel slim een sandwichformule. Hij was geflopt in Parijs en moest met deze opera een conservatief publiek in Dresden veroveren. Daarom zitten er aparte ‘ouderwetse’ aria’s in, in plaats van zijn latere doorgecomponeerde werk.’
‘Net zoals in zijn latere werk duiden bepaalde muzikale motieven specifieke personen aan. Heel overzichtelijk. Je zou er een lexicon van kunnen samenstellen. In latere opera’s komen die motieven bijna ongewijzigd terug.’
Piraterij blijft altijd populair. Kijk naar ‘Pirates of the Carribean’.
‘Verhalen over zeerovers en treurig zingende zeelieden doen het altijd goed. Die vliegende Hollander mag dan een rijke man zijn, hij heeft het allemaal wel bij elkaar geroofd. Net als Johnny Depp is hij een crimineel, maar ook een eenzame ziel die op zoek gaat naar een mens die hem kan verlossen. De Hollander staat ook symbool voor de rusteloze ziel, eeuwig rondzwervend. Wagner identificeerde zich erg met hem, je zou hem Richards alter ego kunnen noemen. Wagner was op zijn manier ook een piraat, die geld van anderen heeft genomen en nooit teruggegeven.’ Dirk Koppes